به گزارش گره سیاسی«خبرنامه دانشجویان ایران»؛ 13 آبان در تاریخ انقلاب اسلامی برگی زرین و مقطعی حساس و مناسبتی پرخاطره است، این تاریخ یادآور سه واقعه مهم تاریخی است: نخست سالروز تبعید حضرت امام (ره)، دوم واقعه شهادت جمعی از دانش آموزان و سوم تسخیر لانه جاسوسی آمریکا.
نخستین پیام امام در پاریس
بعد از استقرار امام در پاریس اولین پیام ایشان خطاب به محصلین مدارس و حوزه‌های دینی، دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها و دانشسراها، صادر شد و موج مبارزات علیه استکبار و استبداد را خروشان ساخت. در بخشی از متن این پیام آمده بود: «در آغاز سال تحصیلی به محصلین علوم دینیه و دانشجویان دانشگاه‌ها و دانش‌آموزان که برای برقراری حکومت عدل اسلامی به پا خواسته‌اند درود می‌فرستم... من با تأیید خداوند متعال و تمسک به مکتب پرافتخار قرآن به شما فرزندان عزیز اسلام مژده پیروزی نهایی می‌دهم به شرط این که نهضت بزرگ اسلامی و ملی ادامه یابد و پیوند بین شما جوانان برومند اسلام ناگسستنی باشد.» در ادامه امام خطاب به جوانان فرمودند: «هان ای عزیزان من! در محیط مدارس و دانشگاه‌ها و دانشسراها آگاهانه و متعهد به پا خیزید و به هم بپیوندید و برای نجات اسلام و کشور کوشش کنید.»
این پیام انگیزه دانش‌آموزان و دانشجویان را در مبارزه علیه رژیم بالا برد و از نیمه اول آبان این اقشار بر تکاپوی خویش افزودند، خصوصاً دانشگاه تهران مأوای دانش‌آموزان و دانشجویان و مرکز تظاهرات مشترک آنان قرار گرفت.
تجمع دانش آموزان در دانشگاه تهران
دانش آموزان همچون سایر گروه‌های مبارز و انقلابی در اطاعت از فرمان حضرت امام (ره) که همه را دعوت به مبارزه بی‌امان با رژیم شاه می‌نمود، صبح روز 13 آبان 1357 در حالی که مدارس را تعطیل کرده بودند به سمت دانشگاه حرکت کردند تا در تجمع علیه رژیم طاغوت شرکت جویند. ایشان در ابتدا گروه گروه داخل دانشگاه شدند و به همراه دانشجویان و اقشار دیگری از مردم در زمین چمن دانشگاه اجتماع کردند.
مأموران شاه، دانشگاه را به محاصره خود درآورده بودند تا در صورت سر دادن شعار ایشان را مهار و یا متفرق کنند. ساعت یازده صبح مأموران ابتدا چند گلوله گاز اشک آور در میان دانش آموزان و دانشجویان پرتاب کردند اما جمعیت متفرق نشد و در این هنگام تیراندازی آغاز شد. در این واقعه 56 تن شهید و صدها نفر مجروح شدند.
گزارش یکی از شاهدان عینی
یکی از شاهدان عینی می‌گوید: شنبه 13 آبان سال 1357 ساعت 11 صبح، بیش از هفت هزار دانش آموز و دانشجو و دیگر طبقات مردم در محوطه دانشگاه تهران گرد آمده و عده ای سرگرم تماشای نمایشگاه عکس بودند و گروهی به سخنرانی گوش می‌کردند که ناگهان یک کپسول گاز اشک آور در هوا چرخید و روی زمین دانشگاه فرود آمد. عده‌ای سراسیمه به سوی در ورودی دانشگاه دویدند، ولی در همین موقع صدای تیراندازی بلند شد. سربازان از پشت میله های دانشگاه به سوی مردم شلیک کردند. هنوز فریادهای “نترسید تیراندازی هوایی است”بلند بود که دانشجویی به زمین غلتید، از این لحظه به بعد دانشگاه و خیابان‌های اطراف آن مبدل به صحنه جنگ و گریز شد. دانشجویان و دانش آموزان قصد داشتند آن روز به سوی منزل مرحوم آیت الله طالقانی راهپیمایی کنند. درست هنگامیکه عزم خروج از دانشگاه کردند با تیراندازی نیروها مواجه شدند و به دنبال آن دانشگاه صحنه برخوردهای خونین شد. مجروحان توسط دانشجویان به بیمارستان منتقل شدند.”
در همان ساعات اولیه نیروهای ضربت وارد دانشگاه شدند و دانشجویان و دانش آموزان برای مقابله با این حمله آتش افروختند و به دنبال آن مأموران پس از چند متر پیشروی در دانشگاه آنجا را ترک کردند.
اوج درگیری
با شدت گرفتن تظاهرات، مأموران حکومت نظامی خیابان‌های اطراف دانشگاه و قسمتی از خیابان انقلاب را بستند و دانشجویان و دانش آموزان در خیابان‌های اطراف پراکنده شدند. تظاهرکنندگان در چند نقطه خیابان‌های جمهوری اسلامی و ولی عصر (عج) و خیابان های منشعب از آن آتش افروختند و با دادن شعار الله اکبر و لا اله الا الله خود را از حملات مأموران نجات می‌دادند.
ساعت دو بعداز ظهر مجدداً سربازان حکومت نظامی بر روی دانشجویان و دانش آموزان که در داخل دانشگاه بودند، تیراندازی کردند که در همان لحظات اول عده‌ای از دانشجویان به زمین افتادند و در خون غلتیدند. دانشجویان و دانش آموزان با پلاکاردهایی که در آن شمار کشته شدگان دانشگاه را نوشته بودند با دادن شعار الله اکبر خمینی رهبر به راهپیمایی پرداختند.
پیام امام درخصوص وقایع 13 آبان
امام خمینی به مناسبت فاجعه‌ی 13 آبان در پیامی خطاب به ملّت ایران نوشتند:«من نمی‌دانم که از کدام مصیبت‌های ملت و از کدام جنایت‌های شاه بنویسم، قلم من عاجز است. آیا جنایاتی را که در دانشگاه تهران به دست دژخیمان شاه واقع شد، متذکر شوم یا از کشتارهایی که در سراسر ایران به امر این جنایتکار حرفه‌ای صورت گرفت؟»
امام خمینی از ملت خواستند تا رسیدن به هدف، نهضت را هر چه شورانگیزتر ادامه دهد. امام هدف نهضت را سرنگونی شاه، نابودی رژیم شاهنشاهی و برقراری حکومت اسلامی اعلام کردند. ایشان در پایان از «سران نیروهای هوایی و زمینی و دریایی» خواستند با افراد خود به ملّت بپیوندند که اطاعت شاه اطاعت از طاغوت است و از سربازان و سایر قوای انتظامی خواستند که از اوامری که برخلاف مسیر ملت است سرپیچی کنند.
نتایج روز 13 آبان 1357
با وقوع کشتار 13 آبان، حربه رژیم در انتصاب شریف‌امامی به نخست‌وزیری برای جلوگیری از اعتراض‌ها و تظاهرات مردم و ایجاد دولت «آشتی ملی» بی‌نتیجه ماند. در واقع حوادثی که در 13 آبان پیش آمد، رژیم را به تشکیل یک دولت نظامی ترغیب کرد. یکی از نتایج مشخص روز 13 آبان، اظهار ضعف و ناتوانی از سوی شریف‌امامی بود که به اطلاع شخص شاه رساند و شاه نیز در همان شب طی جلسه‌ای فوری که با سفیران امریکا و انگلیس داشت، ارتشبد ازهاری را برای تشکیل دولت نظامی فراخواند.
یکی دیگر از پیامدهای واقعه خونین 13 آبان 57، استعفای وزیر علوم بود. روزنامه اطلاعات نوشت: «وزیر علوم و آموزش عالی، دکتر ابوالفضل قاضی طی نامه‌ای به آقای نخست‌وزیر استعفای خود را در اعتراض به وقایع دیروز دانشگاه تهران (یعنی 13 آبان) اعلام کرد. وی اظهار داشت که با این وضع نمی‌توان به خدمت ادامه داد».
پس از روی کار آمدن دولت نظامی، دولت ازهاری برای آرام کردن جو، به کارهای ظاهری که جنبه روانی داشت دست زد تا احساس بدبینی مردم نسبت به رژیم کاسته شود لذا عده‌ای از مقامات عالی‌رتبه رژیم که در چندسال اخیر پست‌های حساسی داشتند، بازداشت شدند. در میان این عده «نعمت‌الله نصیری»، «منوچهر آزمون»، «داریوش همایون»، «غلامرضا نیک‌پی» و... دیده می‌شدند. در هفدهم آبان، نام «امیرعباس هویدا» نیز به این فهرست اضافه شد.
وقایع روز 13 آبان اگر چه به شهادت تعداد زیادی دانش‌آموز انجامید ولی مانع از ادامه مبارزه آنان نشد. به طوری که درست فردای آن روز تظاهرات وسیع‌تری در تهران انجام گرفت. در بخشی از گزارش روزنامه کیهان در تشریح تظاهرات روز 14 آبان آمده است: تظاهرات ملت ایران به اوج خود رسیده و در عین حال روز اوج آتش‌سوزی‌ها در تهران بود... و در شب، تهران در آتشی که از صبح روشن شده بود، روشن بود. در همین روز سفارت انگلستان نیز در جریان آتش‌سوزی‌ها دستخوش حریق شد و به دنبال آن کارخانه پپسی کولا واقع در خیابان آیزنهاور آتش زده شد و ساعت‌ها در میان آتش سوخت.
گزارش از عرفان عباسی
